W zapyziałych i skąpanych w mroku Tszczycach przecinają się losy rodzeństwa Kulwieckich, czarnoksiężnika Zgorzelskiego, oraz trupy artystycznej prowadzonej przez demoniczną panią Paimon. Nad miasto nadciąga zagłada. Wracają stare demony, wieszczki widzą przyszłość, a ludzie przegrywają w karty majątki i paktują z diabłem. Pod koniec akcja gwałtownie przyspiesza, by w mocno kwasowo-onirycznej wizji znaleźć finał na księżycu.
Przeczytałem w tym roku mniej polskiej fantastyki, niż bym chciał (nie sądziłem, że kiedykolwiek napiszę takie zdanie), ale na tyle dużo, że bez krępacji mogę nominować do Zajdla. Przypomnijmy, nominacje może zgłosić każda osoba, która spełnia jeden z trzech dość prostych warunków, więcej na stronie ZSFP.
Co będę nominował i dlaczego?
Powiedzmy sobie to wprost. Nikt nie czyta Stephensona dla akcji albo dla rozbudowanych portretów bohaterów czy pięknego języka. Stephensona czytamy, bo jak nikt inny potrafi podzielić się z nami swoją najnowszą nerdową zajawką. Obojętnie czy chodzi o rozwój nauki w XVII wieku, czy metody podsłuchiwania ekranu przez kabel zasilania. Dlatego trochę zadrżałem, kiedy dowiedziałem się, o czym ma być Polostan.
Tu u nas w naszej dotkniętej historią mitteleuropie nauczyliśmy się patrzeć na Anglosasów piszących o dziedzictwie socjalizmu, ZSRR i rewolucji z pewną nieufnością. Choć występują na spektrum od pożytecznych idiotów do kowbojów z ręką na atomowym guziku, z rzadka zdarza im się oddać subtelności i problemy naszego dziedzictwa. Zobaczmy, jak poszło tym razem.
Spójrzcie na dowolne zdjęcie Alana Moore’a z ostatnich lat. A teraz spróbujcie wyobrazić sobie, jak wyglądałby Alan Moore, który zmieniłby się w książkę. Macie to? – w takim razie reszta tej recenzji jest w zasadzie zbędna, „The Great When” jest dokładnie tym, co stanęło wam przed oczami.
„The Great When” to historia o magii w zniszczonym wojna świecie. Głównego bohatera — Denisa poznajemy w Londynie roku 1949. Wojenny sierota pracuje jako pomocnik wyjątkowo antypatycznej antykwariuszki w zamian za wikt i opierunek. Na początek dostaje proste zadanie kupienia pewnego zestawu dzieł nieco zapomnianego walijskiego pisarza. Oczywiście wszystko okaże się znacznie bardziej skomplikowane, niż to się na początku wydaje. Pozornie nieistniejąca książka wpakuje go w poważne tarapaty i przeniesie do tytułowego the great when. To równoległa, będąca jego bezczasowa, prawdziwsza wersja instancja Londynu, gdzie rzeczywistości zlewają się w artystyczno-magicznym kotle. Bohater rozpoczyna dość klasyczną drogę, w której, żeby ocalić życie, musi znaleźć sojuszników i mentora, przejść próby i dokonać (nieco) heroicznych czynów.
Ta powieść jest trochę jak „Dziewiąte wrota”. Prowadzi nas przez świat ludzi, którzy kochają książki. Mamy tu tomy prawdziwe, magiczne inkunabuły i dzieła istniejące tylko w wyobraźni autora. Wszystko to zamieszane w okultystycznej aurze odchodzącej epoki spirytyzmu. Mam wrażenie, że trochę przez ich pryzmat Alan Moore próbuje określić sens swojej powieści. Jest tu bowiem scena, w której grupa literaturoznawców-okultystów rozmawia o tekstach Arthura Machena (prawdziwy pisarz). W opowiadaniu „N” ten autor wprowadza nieistniejąca książkę (to ta, która znajduje nasz bohater i która sprawia mu problemy). Rozmówcy chwalą autora za to, że buduje bardzo dobry reporterski obraz Londynu, który w pewnym niezauważonym momencie przechodzi w opis magicznego nieistniejącego miasta. Dokładnie to samo próbuje zrobić Moore.
Ta książka jest trochę jak „Zły” Tyrmanda. Pokazuje nam miasto zniszczone wojną, do którego autor ewidentnie odczuwa sentyment. Poznajemy galerie niesłychanie barwnych postaci drugoplanowych takich jak żydowski gangster Jack „Spot” Comer, ilustrator okultysta Austin Spare czy książę Monolulu sprzedający tipy na wyścigach. Problem w tym, że moja wiedza o Londynie lat 40 jest cokolwiek niewystarczająca i co chwila musiałem sprawdzać, czy ta postać jest prawdziwa, czy też autor zaczyna już rozmywać granice rzeczywistości i wprowadza nas do Londynu magicznego. Dawno nie spędziłem tyle czasu na wiki, czytając książkę, ale przynajmniej już wiem co to była bitwa na ulicy kablowej. Czy gdybym tego nie robił, bawiłbym się gorzej? Ciężko powiedzieć.
Ok, ale skoro mówimy o tekście, w którym obok zwykłego Londynu jest drugi, magiczny, legendarny, do którego można przejść, nie możemy uciec od skojarzeń z Nigdziebądź. Książka Gaimana była przepełniona gotycko-emo-smętnym duchem kontrkultury przełomu tysiącleci. Magiczny Londyn Moore’a jest pod względem stylu bardziej punkowy, pełen brudu, wściekłości i beznadziei. Z drugiej dużo mocnej jest zakorzeniona w tradycji sztuki i czerpiąca w swojej estetyce z niesamowitych rzeczy które działy się w malarstwie/plastyce polowy XX wieku. Za to brakuje mu trochę tej zdolności tkania z ponadczasowych tropów, która uwodził Gaiman. Ten Londyn ma też zupełnie inna ontologie — jest prawdziwszy od naszego świata, bliżej mu do konstrukcji Amberu Zelaznego, w którym to my żyjemy w jednym z rzucanych cieni, nie widząc nigdy oryginału.
Jest taka strategia w projektowaniu gier. Ma zastosowanie, kiedy wypuszczamy gracza na dość otwarty świat, w którym sam może decydować co i w jakiej kolejności zwiedza. Czasami robi się, tak że strażnik pilnujący wejścia do jakiegoś sektora jest potężniejszy niż przeszkody do pokonania na początku tego sektora. Chodzi o to, żeby gracz nie znalazł się nagle zakopany po uszy w sytuacji przekraczającej jego możliwości.
To właśnie zrobił Alan Moore.
Pierwszy rozdział jest napisany językiem tak gęstym, tak barokowym, tak ciężkim, że odrzuci niezdeterminowanego czytelnika. Potem jest nieco lepiej. Jednak dawno żadna książka nie była dla mnie takim wyzwaniem językowym (czytałem po angielsku). To bardzo brytyjski język. Autor wyciąga stare słowa spomiędzy zjedzonych przez mole książek i wstawia je w wypowiedzi okraszone gwarą, jest tu nawet słynny rymowany slang. Przy tym te wypowiedzi brzmią naturalnie, język nie zgrzyta i nie ma wrażenia sztuczności. Problem w tym, że jest on bardzo hmm rozbuchany, uciekający w stronę poetyckości, pełen wielopiętrowych skomplikowanych metafor i „wycyzelowanych” opisów. Kiedy jest dobry, jest piękny, kiedy dobry nie jest, popada w grafomanię.
Parę razy ostatnio słyszałem, że „Lagrange, Listy z ziemi” mają wysoki punkt wejścia i są napisane trudnym językiem. Tymczasem język Listów jest wbrew pozorom bardzo prosty, tylko okraszony dużą ilością technobełkotu (to czy go zrozumiemy, jest wtórne, to i tak książka o tym, że rozumieć się nie da). Język „The Great When” jest znacznie trudniejszy do przebicia się, nie przez poszczególne trudne wyrazy, ale przez swoją strukturę. Nie dlatego że mówi o rzeczach trudnych, ale dlatego, że jest trudny sam w sobie.
To jeden ze słabszych elementów książki. Niestety słabo tutaj również zarządzaniem tempem. Najpierw mamy pierwszy akt, który zajmuje jakąś połowę książki. W jego trakcie oglądamy realizację głównego questa. Kiedy się kończy, lądujemy w jakimś limbo, z którego trafiamy do bardzo słabo powiązanego z dotychczasowa fabuła aktu drugiego. Tu gra idzie teoretycznie o wiele większe stawki. Niestety przez to, że ten dramatyczny finał pojawia się prawie że znikąd, to działa on znacznie słabiej, niż powinien. Na koniec dostajemy przydługim zakończeniem i epilogiem. Na tyle otwartym, że mamy miejsce na kolejne tomy. Całości brakuje równego tempa, zarządzania napięciem i ładnego zgrania poszczególnych części w całość.
„The Great When” to mieszanina „Nigdziebadź”, „9 wrót”, i „Złego”. To nie była najlepsza książka, którą przeczytałem w tym roku. Z pewnością jednak była najdziwniejsza a być może i najciekawsza. To ewidentnie projekt, realizowany z potrzeby serca autora, mającego w nosie czy dobrze się sprzeda albo nawet, czy się spodoba czytelnikom. Moore’owi nie przyszło do głowy traktować tej książki w kategorii produktu, który ma się ludziom podobać. Myślę, że chciał opowiedzieć o tym, co jest dla niego ważne. Tej książce daleko od ideału, ale na pewno nie można nazwać jej nijaką.
Lubię opowiadania. Jak pewnie spora część starszego pokolenia to właśnie od krótkich tekstów zacząłem przygodę z fantastyką. Dlatego z przyjemnością złapałem „Harde Bestie”, czyli kolejna antologie opowiadań hardej Hordy. To grupa literacka dziewczyn, które postanowił razem działać i wzajemnie się wspierać już parę lat temu, kiedy fantastyka była jeszcze mocniej zmaskulinizowana niż dziś.
Największą zaletą antologii jest różnorodność, możemy zobaczyć jak z do tego samego tematu, podchodzą różne autorki. Dostajemy trzynaście tekstów. W zasadzie poza klasycznym SF mamy tu wszystkie podgatunki fantastyki, z dużą przewagą urban fantasy. Trochę podejrzewam, że to kara za grzechy mojego pokolenia, które w młodości za dużo grało w świat mroku. Kto sieje wiatr, ten zbiera burze. To znaczy kolejna ksiażke, gdzie zamiast wampirów są (sprawdza notatki) niebożęta, strzyki, sukuby, furasy, ok jednak coś nowego.
Black Pages to urban fantasy które dzieje się w Timbuktu, kiedy Al-kaida atakuje miasto. Obraca wokół niesamowitej historii palenia (i ocalenia) średniowiecznych manuskryptów tam przechowywanych. Nnedi Okorafor opowiada historię studenta, który przyjeżdża odwiedzić rodzinę, spotyka dżaini, wpada wir historycznych wydarzeń, oraz mierzy się ze swoją tożsamością.
Ostatnio przeczytałem trochę polskiego urban fantasy. Wszystkie były dość podobne, zbudowane jak odcinek archiwum x, tylko w settingu ze słowiańskich dekoracji, którego tekst nie wykorzystywał w żaden interesujący sposób. To jest zupełnie inne, ten tekst czerpie bardzo mocno z aktualnych wydarzeń. Buduje narrację na realnych konfliktach i procesach.
Nie wszystko jest tu położone na talerzu. IMHO troszkę za dużo pozostawiono domysłom czytających. Miejscami to bardziej zbiór scen niż historia zbudowana na ciągu przyczynowo-skutkowym. Wygląda, jakby tekst zapowiadał większą powieść.
Tekst daleki od ideału, ale tak bardzo inny, że warto.
Solarpunk to nurt aktywistyczno-popkulturowy. Jest on nawet jak na różne inne cośtampunki trudny do uchwycenia i zdefiniowania. Po wielu próbach ułożenia sobie w tego w głowie doszedłem do wniosku, że solarpunk można zobrazować przy pomocy rodzinnego ogródka działkowego, który jest zautomatyzowany dzięki wydrukowanym na drukarce 3d elementom i skomputeryzowany dzięki postawionemu na linuxie raspberry pi. Oczywiście zasilanego energią słoneczną.
Bohaterka skarży się na permanentne niewyspanie i zmęczenie, ale wszystkie badania wychodzą dobrze. Jej bliscy lekceważą objawy, zbywając je: „a próbowałaś tego i owego”. Któregoś dnia Iðunn zasypia ze smartwatchem na ręku i rano orientuje się, że w nocy przeszła 40 000 kroków.
Będą spoilery.
W pierwszej scenie widzimy mamuta, wskrzeszonego i wydartego poprzednim milleniom dzięki technologii. Chwilę później ginie jeden z największych technologicznych magnatów tego świata, taki Zuckerberg ze spiłowanymi numerami seryjnymi. Chciałbym powiedzieć, że niczym u Hitchcocka potem napięcie rośnie, ale nie. Przez resztę książki mierzymy się głównie z konsekwencjami tych wydarzeń. „Wściek” to ambitne SF o przyszłości, która jest tuż za rogiem. W centrum jest trwająca katastrofa klimatyczna, ale to nie jest jedyny wątek.
Specjalny numer Białego Kruka dostałem na Coperniconie od rednacza. Bardzo dziękuję, robicie super robotę! Jak każdej fanowskiej inicjatywie mocno wam kibicuje. Ten numer poświęcony jest fantastyce socjologicznej i tu mam jedno przemyślenie (to nie jest recenzja).
Fantastyka socjologiczna teoretycznie skupia się nad alternatywnymi wizjami organizacji społeczeństwa. W naszym rodzimym wydaniu zazwyczaj było tak, że autor pisał o PRL i udawał, że ci obcy z to wcale nie jest PZPR/Rosjanie z doprawionymi czułkami i był bardzo zadowolony z siebie, jak mu się udało ominąć cenzurę. Cenzor na to patrzył, udawał, że nie widzi, że obcy to PZPR z doprawionymi czułkami i wszyscy byli zadowoleni.
Odkładając na bok jakość opowiadań to wyjątkowo mało w nich społeczeństwa. Poza jednym tekstem spotlight jest bardzo mocno na osoby. Bohaterki zastanawiają się, co było nie tak z ich życiem (bo zostają ostatnią osobą na świecie), chodzą na terapie z wykorzystaniem kosmicznych technologii (super pomysł), naprawiają związki czy próbują ukryć swoja inność. To ludzie, ich uczucia i to jak je procesują, jest tu najważniejsze. I to jest bardzo ciekawe, ale gdzie tu fantastyka socjologiczna?
Może numer powinien nazywać się fantastyka psychologiczna? Plwajmy na tradycje i róbmy nową fajną fantastykę!
Oparte na WordPress & Theme by Anders Norén
